PORADY - Henryk Przybyło Dyrektor ds. technicznych, Autopart SA

Zasady doboru akumulatorów

Fot. Autopart

Cechowanie na etapie produkcji (akumulator Plus) oraz po testach ostatecznych i ładowaniu (Galaxy)

Gdy akumulator w samochodzie wymaga wymiany, najprościej jest zastąpić go produktem identycznym pod względem marki, budowy zewnętrznej i parametrów technicznych. Nie zawsze jednak jest to możliwe lub opłacalne.

Zamontowanie na miejsce akumulatora oryginalnego jego ekwiwalentnego zamiennika innej marki jest w pełni dopuszczalne, ale pod warunkiem, że są to wyroby w wystarczającym stopniu do siebie podobne pod względem swych głównych cech użytkowych.

Niekiedy zmiana modelu używanego w pojeździe jest nawet zalecana, ponieważ Komisja Wspólnoty Europejskiej w jednym ze swych przepisów dotyczących tych kwestii stwierdza wyraźnie: „Zważywszy, że redukcja ilości odpadowych mogłaby być osiągnięta przez zwiększenie średniego okresu trwałości akumulatorów (doładowywanych), wybranie właściwego akumulatora do urządzenia zredukowałoby ilość zużytych akumulatorów i baterii poprzez zwiększoną trwałość”.

Wymiary i kształty

Na pozór ich znaczenie jest drugorzędne, gdyż w przeciwieństwie do innych wielkości charakterystycznych nie mają one wpływu na współpracę akumulatora z pozostałą częścią instalacji elektrycznej. W rzeczywistości jednak nie ma tu miejsca na jakąkolwiek dowolność w wyborze rozmiarów obudowy i biegunów elektrycznych ani też systemu mechanicznej zabudowy akumulatora w pojeździe. Nie należy bowiem dokonywać przeróbek w podłączeniach i mocowaniach optymalnie dobranych i przetestowanych przez producenta samochodu, bardzo często dostosowanych do odpowiedniej normy i poświadczanych nadanym przez akredytowane laboratorium znakiem bezpieczeństwa.

Wyjątek od tej zasady mogą stanowić jedynie niektóre modele samochodów produkowanych w USA lub Japonii i innych krajach Dalekiego Wschodu. Stosowane w nich akumulatory mają inne końcówki biegunowe niż powszechnie dostępne na rynku w Europie. Co prawda, europejscy producenci i dystrybutorzy oferują już wersje akumulatorów z końcówkami „fordowskimi” lub azjatyckimi, jednak wciąż jeszcze lepszym rozwiązaniem tego problemu jest jednorazowa wymiana elektrycznych zacisków akumulatorowych, wykonana w profesjonalnym warsztacie. Większy kłopot sprawiają obudowy akumulatorów produkowanych w USA, ponieważ różnią się one wymiarami od standardowo stosowanych w Europie, co sprawia, iż użycie europejskiego zamiennika staje się bardzo trudne lub wręcz niemożliwe.

Bardzo istotne jest również usytuowanie biegunów. W niektórych samochodach biegun dodatni akumulatora musi znajdować się z lewej strony, a w innych – odwrotnie. Przy błędnym doborze przewody instalacji okazują się zazwyczaj zbyt krótkie, by można je było prawidłowo podłączyć.

Charakterystyki elektryczne

Zamiennie montowany akumulator musi posiadać pojemność zbliżoną  (lub nieco wyższą w zakresie do 10%), lecz nigdy niższą od zalecanej przez producenta samochodu lub producenta akumulatora zabudowanego w nim fabrycznie. Ma to duże znaczenie praktyczne, zwłaszcza zimą, kiedy pobór energii bardzo się zwiększa, a pojemność z powodu niskiej temperatury ulega zmniejszeniu.

Pojemność akumulatora jest mierzona w amperogodzinach [Ah]. Trzeba jednak koniecznie zwracać przy tym uwagę na to, według jakich zasad przeprowadzono stosowne pomiary. Informują o tym oznaczenia norm: IEC (międzynarodowa), SAE (amerykańska) lub DIN (niemiecka, coraz rzadziej spotykana), lecz obecnym standardem europejskim jest w tym zakresie EN.

W przypadku akumulatorów produkowanych w USA lub na Dalekim Wschodzie możemy spotkać się z dodatkową informacją o tzw. pojemności rezerwowej, oznaczanej RC (ang. reserve capacity) i wyrażonej w minutach.   Stosując europejski zamiennik, należy jej wartość uwzględnić przy ustalaniu potrzebnej pojemności nominalnej (znamionowej). Wartość pojemności rezerwowej Cr [min] można oszacować na podstawie pojemności znamionowej Cn [Ah] według następującego równania:

Cr (min) = m(Cn)z,

w którym dla akumulatorów otwartych przyjmuje się: z = 1,18 28 i m = 0,7732,
a dla akumulatorów z zaworem: z = 1,1201 i m = 1,1339.

W praktyce jednak bardziej użyteczne bywa równanie odwrotne:

Cn (Ah) = b(Cr)v,

w którym dla akumulatorów otwartych przyjmuje się: v = 0,8455 i b = 1,2429,
a dla akumulatorów z zaworem: v = 0,8928 i b = 0,8939.

Mając do wyboru dwa akumulatory o tej samej pojemności, lepiej wybrać ten, który cechuje się prądem rozruchowym o wyższej wartości, mierzonej w amperach [A]. Pomocne mogą się tu okazać następujące wzory przeliczeń:

EN = 1,7 DIN  (przykład: 175A (DIN) x 1,7 = 300 A (EN),

EN = 1,5 IEC (przykład: 200A (IEC) x 1,5 = 300 A (EN),

EN = 1,0 SEA (przykład: 300A (SAE) x 1 = 300 A (EN).

Dla łatwego dokonania prawidłowego doboru wartości elektrycznych najlepiej jest posłużyć się katalogiem zastosowań akumulatorów, którym dysponuje każdy ich autoryzowany sprzedawca.

Oznaczenia kodowe

Akumulatory produkowane w Polsce do roku 2010 nie miały znormalizowanych oznaczeń kodowych, ale poszczególni producenci dostosowywali się pod tym względem do norm ISO obowiązujących w danej firmie. Tak powstawały umieszczane na wieczku oznaczenia wewnętrzne mające postać ciągu symboli cyfrowych i literowych, służących do identyfikacji wyrobu. Standardowo kod taki zawierał numer producenta lub firmy wprowadzającej produkt na rynek, pojemność akumulatora, jego numer seryjny oraz datę produkcji. Ostatnia z tych informacji ustalana była dopiero po pierwszym naładowaniu akumulatora i przeprowadzeniu jego końcowych testów.

Obecna Norma Europejska EN 50342-1:2006 ma status Polskiej Normy. Zobowiązuje ona do umieszczania przez producentów na etykiecie (zwanej umownie „etykietą pojemności”) wyników następujących ustaleń: pojemności wyrażonej w amperogodzinach i zdolności rozruchowej wyrażonej w amperach. Ostatnio, na szczeblu unijnym, przepis ten został uściślony zaleceniami określającymi zasady etykietowania. Zgodnie z tym:

Tekstowa etykieta będzie pokrywać co najmniej 3% obszaru największego rozmiaru samochodowego akumulatora i baterii aż do maksimum 20 x 150 mm (wysokość x długość).

Etykieta pojemności będzie umieszczona na akumulatorze lub baterii na jednym z boków akumulatora lub baterii z wyjątkiem ich spodu.
Dodatkowe oznaczenia, które mogą pojawić się na akumulatorze zgodnie z tą normą, to napis: „niski ubytek wody” lub „bardzo niski ubytek wody”, a także symbol selektywnego zbierania produktów zużytych w celu ich recyklingu i utylizacji.

Zgodna z regulacjami unijnymi polska „Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach” stwierdza ponadto w swym artykule 29, że do obrotu handlowego w naszym kraju wprowadzać można wyłącznie produkty oznakowane w podany wyżej sposób.

^{Rys.: Cechowanie na etapie produkcji  (akumulator Plus) oraz po testach ostatecznych i ładowaniu (Galaxy)}